سوال : آیا می توانم بگویم:  من که راضی به زندگی نیستم و به جبر زنده ام, اگر گناهی می کنم به حساب کسی است که مرا آفرید؟  اگر خدا مرا نمی آفرید, من هم گناه نمی کردم و مجبور نبودم آن همه عذاب آخرت را تحمل کنم؟
پاسخ : اگر انسان به حقیقت, مقام و منزلت خود واقف شود, شکایت و احساس عدم رضایت نمی کند. در این باره توجه به چند نکته بایسته است:
 یکم. انسان گل سرسبد هستی, تاج و جوهره اصلی آن و اشرف تمامی مخلوقات است و در واقع همه جهان برای او آفریده شده است1.
 تاج  کرّمنا ست بر فرق سرت
طوق  اعطیناک  آویز برت
 جوهر است انسان و چرخ او را عرض
جمله فرع و پایه اند و او غرض
 ای غلامت عقل و تدبیر است و هوش!
چون چنینی خویش ارزان مفروش2
 
 دوم. از این حقیقت نباید غفلت کرد که خاصیت نور باطنی, از فطرت انسان پرتو افشان می شود و اگر این منبع الهی )فطرت(, زنده به گور نشود و غبار آلودگی ها و هواهای نفسانی آن را نپوشاند, همواره پر فروغ خواهد بود. امّا اگر در پشت ظلمت  گناه  پنهان گردد, انسان گنه کار حقیقت خود را نمی بیند و از آنجا که نوری ندارد, خود را گم نموده, پس از مدتی خویشتن را به کلی فراموش خواهد کرد. تنها با علم و محبّت است که فطرت انسان, پر فروغ خواهد ماند  زیرا علم, مبدأ فاعل آدمی )خدا( را به انسان می نمایاند و دوّمی انسان را به مبدأ اصلی خویش  )خداوند متعال( می رساند:  العلم یدل علیه و الوجد یدّل له 3.
 انسان ها باید در شناخت خویش بکوشند تا خویش را ارزان نفروشند و از وجود خود در این جهان احساس نارضایتی نکنند  بلکه با حضور خود در این جهان از بیشترین لذت های مادی و معنوی بهره مند گردند و سعادت و آسایش جاودانه در سرای آخرت را برای خود به ارمغان آورند.
 خویشتن نشناخت مسکین آدمی
از فزونی آمد و شد در کمی
 خویشتن را آدمی ارزان فروخت
بود اطلس خویش بر دلفی بدوخت4
اهمیت امید
 خداوند متعال ناامیدی از رحمت خویش را گناهی بزرگ می شمارد و خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرماید:  قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی  أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ 5   بگو: ای بندگانی که به خود ستم کرده اید! از رحمت و آمرزش الهی ناامید نشوید  زیرا خدا آمرزنده و مهربان است و اگر توبه کنید هر گناهی را می آمرزد .

 فضل حق با اینکه او کژ می تند
عاقبت زین جمله پاکش می کند
 سبق برده رحمتش وان غدر را
داده نوری که نباشد بدر را
 آب بهر این ببارید از سماک
تا پلیدان را کند از خبث پاک6
 
 در این صورت نه جایی برای ناخشنودی وجود دارد و نه جایی برای یأس و ناامیدی. پس دیگر گناه چرا و شکوه برای چه؟!
 درست است که اگر خدا انسان را نمی آفرید, گناه هم نمی کرد  اما این سخن نتیجه نمی دهد که گناه او بر گردن خداوند است!
 آفرینش انسان شبیه تحصیل علم است. علم یکی از حیاتی ترین نیازها و اسباب رشد و تعالی و ترقّی آدمی است  ولی از همین علم بسیار سوء استفاده ها شده و زیان های جبران ناپذیری به بشریت وارد گشته است. اگر علم نبود, سلاح های مرگبار شیمیایی, اتمی و بیولوژیک هم نبود  اما این به معنای آن نیست که علم بد است و گناه جنگ های خانمان سوز جهانی, به گردن علم و دانش است. آنچه بد است, فقدان ایمان و جهت گیری صحیح در کنار آن است و آن که مقصر است, انسان هواپرستی است که علم را ابزار قدرت و قدرت را ابزار رسیدن به تمایلات نفس اماره خود قرار داده است. وجود ما خوب است و اگر به خوبی از این وجود و استعدادها و ابزارهای مختلفی که خداوند در جهت سعادت جاودان به ما ارزانی داشته, استفاده نکنیم, بد خواهد بود و بدتر آنکه از سر مسئولیت گریزی بخواهیم کفران نعمت و تقصیر خود را گردن خدای مهربان بیندازیم!

1  اسراء )71(, آیه 07   میزان الحکمة, ج 1, ص 063 و 163.
2  مثنوی معنوی, دفتر 5, ابیات 6753 - 4753.
3  شرح کلمات باباطاهر به نقل از: آیةاللَّه جوادی آملی, تفسیر موضوعی قرآن کریم, ج 41, ص 431, قم: اسراء, چاپ اول, 9731.
4  مثنوی معنوی, دفتر 3, بیت 0001 و 1001.
5  زمر )93(, آیه 45.
6  مثنوی معنوی, دفتر 5, ابیات 591, 691 و 991.