سوال :بدن برزخی چگونه است و از چه چیزی ساخته می شود؟ آیا مادی است یا غیر مادی و یا مابین این دو   لطفاً توضیح دهید؟
پاسخ :بسیاری از حقایق هستی - به خصوص حقایقی که در ماورای جهان طبیعت وجود دارد برای ما پوشیده است . البته این ندانستن, بیشتر در کم و کیف و چگونگی آن حقایق است   ولی عقل و وحی اصل آنها را اثبات کرده اند. دانش ما به کنه و ماهیت آن حقایق, بسیار محدود است   مگر برای عده کمی که با سلوک عملی در همین دنیا به آن عوالم راه یافته باشند و علم اجمالی آنان, به علم تفصیلی تبدیل شده باشد . از این رو, سنخیت و چگونگی بدن های برزخی, برای ما به صورت کامل و دقیق روشن نیست   ولی در عین حال از مجموعه آیات و روایات و تحلیل های عقلی, می توان دورنمایی از کم و کیف بدن برزخی را تصویر کرد .در این باره توجه به سه مطلب ضروری است: یکم .  در تمام عوالم هستی )عالم مادی, برزخ و قیامت (, انسان دارای بدن است و در هیچ عالمی بی بدن نیست   به دلیل اینکه روح انسان حقیقتی است که در متن و ذات آن, تعلّق به بدن نهفته است . دوم .  هر یک از عوالم هستی دارای نظام, احکام, آثار و قوانین مخصوص به خود است   یعنی, در عالم طبیعت, قوانینی حاکم است که غیر از سنن حاکم بر عالم برزخ است . در عالم برزخ نیز نظامی وجود دارد که در عالم قیامت نیست و در عالم قیامت, آثاری هست که در دو عالم برزخ و ماده وجود ندارد . از این رو, بدنی که در عالم طبیعت است, هم سنخ با قوانین حاکم بر این دنیا است و این بدن غیر از بدن برزخی است . بدن برزخی نیز هم سنخ با احکام و آثار عالم برزخ است . و همین طور بدن در قیامت, هم سنخ با سنن ویژه عالم قیامت و آماده پذیرش آن قوانین مخصوص است . برای مثال بدن قیامتی, بدنی است که در عین سوختن مدام, از بین نمی رود   و بدن قیامتی یک فرد بهشتی, به صورتی است که در عین خوردن و آشامیدن, نیازی به تخلیه مواد تغذیه شده از بدن ندارد. بنابراین نباید تصور کرد که بدن های مادی, برزخی و قیامتی یکسان هستند . سوم .  عالم قیامت, عالم بالاتر و نزدیک تر به مبدأ متعال است و از این رو موجودات آن از مراتب وجودی بالاتر و کامل تری برخوردارند . عالم جسم و یا نظام مادی دورترین عالم از مبدأ متعال است . از این رو, موجودات آن نیز از مراتب ضعیف تر و ناقص تری برخوردارند . موجودات عالم برزخ از موجودات عالم مادی, کامل تر   ولی نسبت به موجودات عالم قیامت و تجرّد, ناقص ترند برای اطلاع تفصیلی از سه نکته فوق نگا: محمد شجاعی, معاد یا بازگشت به سوی خدا, ج 1, صص 821 - 141 و 212 - 622 . .با دقت در مطالب پیشین, مشخص می شود که:1 . بدن برزخی غیر از بدن مادی و غیر از بدن قیامتی است .2 . بدن برزخی متناسب با احکام و آثار و قوانین عالم برزخ است .3 . بدن برزخی از بدن مادی کامل تر و بالاتر و از بدن قیامتی ناقص تر و پایین تر است .بنابراین, بدن برزخی از آنجا که از بدن مادی بالاتر است, از سنخ ماده و جسم طبیعی نیست که احکام ماده بر آن غالب باشد   ولی از آنجا که از بدن قیامتی پایین تر است, واجد برخی لوازم ماده - چون شکل, اندازه و مقدار است .روایات نیز به صراحت بیانگر این حقیقت است که بدن برزخی, شبیه بدن دنیوی است .امام صادق علیه السلام می فرماید: ارواح مؤمنان )در برزخ (, در بدن هایی شبیه بدن های دنیوی شان هستند   بحارالانوار, ج 6, ص 862, ح 911    لکن فی ابدان کابدونهم  . و ارواح انسان ها )در برزخ ( به صورت جسدهای دنیوی اند   همان, ص 962, ح 121    ان الارواح فی صفة الاجساد  . . امّا هرچند بدن برزخی بالاتر و کامل تر از بدن مادی است, در عین حال, از بدن قیامتی ناقص تر است .عبارت  بدن هایی شبیه بدن های دنیوی  یا  در صورت جسدهای دنیوی  بیانگر شباهت است   نه یکسان بودن . شبیه آن است چون شکل, مقدار و اندازه دارد, و هر مرده ای, مرده دیگر را در این قالب مشاهده کرده, او را می شناسد   چنان که در خواب, آدمی صورت خود را به شکل دنیوی با دیگران در سرور یا رنج می بیند . اما عین بدن دنیوی خود نیست   چون می تواند - به طور مثال بدون وسایل و ابزار مادی, مسافت طولانی را سیر کند و با اراده ای, خود را در جای دیگر قرار دهد. به همین جهت, در بسیاری از روایات, خواب را نشانه خوبی برای عالم برزخ و بدن برزخی دانسته اند در این باب نگا: محمد شجاعی, خواب و نشان های آن, صص 85 - 26 .