سوال :عذاب قبر جسمانی است یا روحانی   یا هر دو؟ یا اینکه فقط روح عذاب دیده و بدین طریق جسم نیز عذاب می بیند )همچنان که در دنیا وقتی روح در عذاب است, جسم نیز آزرده می شود (؟
پاسخ :عذاب قبر جسمانی و روحانی است   ولی جسم و بدنِ برزخی معذّب است. البته بدن مادی و دنیایی نیز از عذاب یا ثواب روح, تأثیرپذیر خواهد بود .توضیح مطلب با توجه به دو نکته روشن می شود: یکم .  روح انسان پس از مرگ و انقطاع از بدن مادی, خود را با بدن برزخی و قالب مثالی می یابد و می بیند . در واقع, روح آدمی با رفتن از حیات دنیوی به حیات برزخی, بدن مادی خود را رها کرده و با بدن مثالی خود متحد می گردد . این بدن متناسب با نظام برزخی بوده, اتحادش با روح, قوی تر از اتحاد آن با بدن مادی در زندگی دنیوی است . قالب مثالی موجود در خواب, می تواند ما را به بدن برزخی تا حدودی هدایت کند   چرا که هنگام خواب - که تعلق روح به بدن مادی تا اندازه ای کم می شود و از حدود مادی تا اندازه ای آزاد می گردد روح خود را با یک نوع تن مثالی و با بدنی شبیه بدن مادی و دنیوی, می بیند. این دلیل روشنی است که روح انسان, در صورت عدم تعلّق به بدن مادی یا تعلق کمتر, قدرت تمثّل به بدن مثالی را دارد . انسان در هنگام خواب دیدن, خودش را با همان بدن و شکل و تصویر می بیند . این امر نشانگر وجود بدن مثالی و قالب برزخی است که با انتقال روح از این عالم مادی به نظام برزخی به وجود نیامده است   بلکه قبلاً هم در آن نظام وجود داشته, ولی ما از آن محجوب بوده ایم و اگر این حجاب )تعلّق و توجه به نظام مادی و مادیات( را کنار زنیم, هم اکنون نیز خود را در آن قالب مثالی متمثّل می بینیم   چنان که درخواب در حالی که بدن مادی ما در رختخواب افتاده و در حال آرامش است, خود را با بدنی مشابه با این بدن یافته و سیرها, حرکت ها, فهم ها, دیدنی ها, شنیدنی ها, خوردنی ها و خواستن ها با آن داریم نگا: محمد شجاعی, خواب و نشان های آن, صص 85-26 . .گفتنی است از نظر روایات, وجود بدن برزخی امری مسلم و قطعی است   چنان که امام صادق علیه السلام فرمود:  اما [ ارواح مؤمنان \ در بدن هایی شبیه بدن های دنیوی آنان است  بحارالانوار, ج 6, ص 862, ح 911 . . این روایت بیانگر وجود بدن برزخی و مثالی در عالم برزخ است . دوم .  میان قبر برزخی و قبر خاکی, ارتباط خاصی حاکم است   یعنی, میان روح انسان در برزخ و بدن مادی او در قبر خاکی, ارتباط وجود دارد و این, در اصل از ارتباط روح و بدن مادی - که در طول زندگی دنیوی با یکدیگر یک نوع اتحاد داشته اند سرچشمه می گیرد . این ارتباط با قطع تعلق روح از بدن, پس از مرگ به کلی از میان نمی رود   بلکه یک نوع ارتباط در حد پایین تری, میان روح برزخی و بدن خاکی و مادی وجود دارد . البته نه در حد و اندازه ای که در زندگی دنیوی و در دوران تعلق روح به بدن بود و نه با آن کیفیت و کمیت   بلکه در میزانی ضعیف تر و با کیفیتی دیگر . از همین رو قبر خاکی با قبر و عالم برزخی روح, ارتباطی دارد که در نقاط دیگر این ارتباط را ندارد و به همین جهت است که به رغم حضور روح در عالمی فوق ماده و زمان و مکان )برزخ (, توجه خاصی به بدن مادی و نقطه ای دارد که بدن خاکی در آن هست . براساس همین ارتباط میان قبر برزخی و قبر خاکی است که دستورها و احکام خاصی در باب قبر خاکی, تشییع جنازه, کفن و دفن, حرمت قبور, استحباب زیارت قبور, دعا, طلب رحمت و مغفرت بر سر قبور و نظایر آنها در شریعت اسلامی وجود دارد .این ارتباط میان روح انسان در برزخ و بدن مادی او در قبر خاکی, در ساعت و روزهای اول مرگ, بیشتر از روزها و اوقات بعدی است و این به دلیل الفت شدید روح با بدن مادی در این دنیا است . البته به تدریج با انس گرفتن روح با بدن برزخی و قالب مثالی, از این توجه و ارتباط کاسته می شود و ارتباط ضعیفی میان روح و بدن خاکی باقی می ماند .با توجه به این دو نکته, روشن می شود که روح ما, بعد از انتقال به عالم برزخ, با بدن برزخی, در عذاب یا در نعمت خواهد بود. عذاب و نعمت, متوجه روح ما در قالب بدن برزخی است   نه به بدن مادی و خاکی ما که در این عالم مادی در زیر خاک دفن شده است . این بدن مادی, پس از مرگ, نه حرکتی دارد و نه احوالی   اما روح با قالب مثالی در همان حال, در عالم برزخ در عذاب وحشتناکی به سر می برد و فریادش بلند است و یا در نعمت و ابتهاجی به سر می برد که فراتر از تصور است .اما از آنجا که گفتیم میان بدن مادی در زیر خاک با روح در قالب مثالی در عالم برزخ, ارتباط ضعیفی وجود دارد   آن عذاب ها یا نعمت ها, تأثیر ضعیف و ناچیزی بر بدن مادی می گذارد   ولی آنچه که در اصل معذّب یا متنعّم است, روح با قالب مثالی در عالم برزخ است .برخی می گویند: چرا هنگامی که بدن مادی را در قبر می گذاریم و روی آن را می پوشانیم و پس از مدتی که قبر را می شکافیم, هیچ خبری نمی یابیم؟! آنچه می بینیم, تنها همان بدن خاکی است که بی حرکت در قبر افتاده است و هیچ اثری از آثار وحشت یا نعمت در آن نیست! برخی نیز دوربین در درون قبر می گذارند و مسائل آن را از هنگام دفن تا مدتی بعد دنبال می کنند   ولی هیچ اثر و تغییر و تحولی نمی یابند!!آیا این امور دلالت نمی کند بر اینکه هیچ عِقابی )چه خوب و چه بد (, در کار نیست و فشار قبر, سؤال منکر و نکیر, عذاب ها و نعمت ها, پوچ و غیرواقعی است؟!با توجه به توضیحات گذشته, پاسخ این پرسش روشن است   ولی در عین حال برای بهتر روشن شدن پاسخ, توجه به حقیقت رؤیا و خواب دیدن بسیار راهگشا است . اگر اندکی تأمل کنیم, درخواهیم یافت که رؤیا و خواب دیدن, حکایتگر عجیبی از نسبت میان قبر خاکی و قبر برزخی است . کسانی که کنار بدن انسان خواب بیننده, حضور داشته باشند, بدن او را در هنگام خواب, در کمال سکون و سکوت می یابند   به صورتی که اگر از خواب وحشتناک خود آنها را مطلع نکند, اینان از آن آگاه نخواهند شد .بدن کسی که خواب فرحناک و دلپذیر می بیند نیز در کمال آرامش و سکون است و افرادی که در کنار او حضور دارند, از خوشی او به طور کامل اطلاع ندارند . این به ما می فهماند, انسان می تواند در برزخ در حال نعمت یا وحشت باشد و در عین حال, اثری از عذاب یا ابتهاج, در بدن خاکی او در قبر نباشد . البته گاهی انسان خواب ترسناک و ناراحت کننده ای می بیند, بدن او عرق می کند که اثری از خواب او بوده است   ولی این امر همیشگی نیست و میان عالم خواب و برزخ تفاوت هست . در عالم خواب, ارتباط روح با بدن مادی, کاملاً قطع نشده  ولی در عالم برزخ, ارتباط روح با بدن مادی به کلی منقطع است   مگر ارتباط بسیار محدود و ناچیزی که حتی در صورت معذّب بودن روح در عالم برزخ نیز, تأثیر چندان قابل مشاهده ای بر بدن مادی در زیر خاک نخواهد گذاشت نگا: محمد شجاعی, خواب و نشان های آن, صص 17-57 . .